Termin bulliyng utworzono od angielskiego słowa bully oznaczającego tyrana, tj.: osobę znęcającą się nad słabszymi. Przemoc jest procesem.  Najczęściej przyjmowanymi kryteriami pozwalającymi stwierdzić, że mamy do czynienia z przemocą są:
• brak równowagi sił pomiędzy sprawcą a ofiarą;
• długofalowy charakter zjawiska, w odróżnieniu od incydentalnego. Cykliczność zachowań – okresy nasilania się zachowań agresywnych pojawiają się na przemian z okresami względnego spokoju;
• występowanie utrwalonych ról sprawcy, ofiary i świadka (w procesie przemocy – w odróżnieniu od agresji – osoby te nie zamieniają się między sobą rolami).

            Przewaga strony agresywnej nad ofiarą lub ofiarami, występująca w przypadku przemocy rówieśniczej, może mieć różny charakter i występuje jako:
- przewaga liczebna – np. kilkoro uczniów wyzywa i obraża kolegę lub koleżankę,
- przewaga fizyczna – np. silniejszy uczeń bije słabszego,
- przewaga psychiczna – np.: różnice w możliwościach intelektualnych, interpersonalnych czy społecznych - dobra i popularna w klasie uczennica wyśmiewa nieśmiałą, słabo uczącą się koleżankę,
- przewaga o charakterze zaplecza – np. uczeń należący do negatywnej grupy nieformalnej podporządkowuje sobie kolegów z klasy i zmusza ich do niechcianych zachowań.

            Formy bullyingu.

            Najczęściej spotykanymi formami agresji i przemocy szkolnej są:
• fizyczna – bicie, kopanie, plucie, popychanie, szarpanie, wymuszanie pieniędzy, podstawianie nogi, zabieranie przedmiotów, niszczenie własności. Agresja i przemoc fizyczna mogą być stosowane bezpośrednio – gdy uczniowie sami są ich sprawcami – lub pośrednio – gdy nakłaniają do nich innych;
• werbalna (słowna) – dokuczanie, przezywanie, wyśmiewanie, wyszydzanie, obrażanie, ośmieszanie, przeszkadzanie, grożenie, rozpowszechnianie plotek, pokazywanie nieprzyzwoitych gestów. Również ten rodzaj agresji i przemocy może występować w formie pośredniej, np. gdy uczniowie namawiają rówieśników do zrobienia komuś krzywdy, wyśmiewania lub wykluczenia z grupy;

• relacyjna – agresja bez fizycznego kontaktu, polegająca na działaniach, które prowadzą do obniżenia czyjegoś statusu w grupie, wykluczenia z grupy, izolowania, pomijania, nieodzywania się;
• cyfrowa, elektroniczna, cyberprzemoc – przemoc z użyciem nowych technologii, np. obraźliwe SMS-y czy e-maile, wpisy na portalach społecznościowych, umieszczanie w internecie zdjęć lub filmów ośmieszających ofiarę. Uczniowie mogą się stykać z różnorodnymi formami agresji elektronicznej, np. agresywnymi atakami na czacie lub w ramach grupy dyskusyjnej, regularnym elektronicznym przesyłaniem nieprzyjemnych wiadomości do ofiary, podszywaniem się pod ofiarę (kradzież tożsamości), upublicznianiem tajemnic, udostępnianiem prywatnych materiałów (zdjęć ofiary), śledzeniem i nękaniem oraz prowokowaniem do pewnych zachowań i dokumentowaniem ich za pomocą zdjęć lub filmów upowszechnianych następnie w internecie, upublicznieniem poniżających, nieprawdziwych informacji lub materiałów na temat ofiary.

            Czynniki ryzyka wskazujące na możliwość stania się osobą doznającą przemocy rówieśniczej:
• brak pewności siebie, nieśmiałość, wysoki poziom lęku;
• trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami i w związku z tym mniejsze wsparcie społeczne;
• niezbyt ścisłe relacje rodziców ucznia ze szkołą, zmniejszające prawdopodobieństwo interwencji z ich strony;
• u chłopców – niska sprawność fizyczna.

            Wskazówki pozwalające zidentyfikować ofiarę przemocy szkolnej:
• jest często wyśmiewane, ośmieszane, poniżane, zastraszane, popychane, zmuszane do wykonywania poleceń kolegów, często też ma nieprzyjemne przezwisko;
• może szukać swoich rzeczy, które często są chowane, rozrzucane albo niszczone;
• ma wyraźne ślady fizyczne – zadrapania, sińce, także podarte lub zniszczone ubrania;
• często płacze lub wygląda na osobę smutną, nieszczęśliwą;
• może przejawiać nieoczekiwane zmiany nastroju – od smutku do irytacji lub nagłych wybuchów złości; jest izolowane, niezapraszane do wspólnych działań, w czasie podziału na grupy zostaje samo, jako ostatnie wybierane jest do grupy;
• ma problemy z głośnym wypowiadaniem się na lekcji;
• traci zainteresowanie nauką, pogarszają się jego stopnie;
• spóźnia się do szkoły lub zaczyna chodzić i wracać z niej dziwną, okrężną trasą albo zaczyna unikać szkoły, wagaruje;
• przerwy spędza samo lub stara się trzymać w pobliżu nauczyciela;
• nie bierze udziału w imprezach i wyjazdach klasowych lub trzyma się podczas nich blisko dorosłych;
• nie ma kolegów, nikt nie przychodzi do jego domu i ono samo też nikogo nie odwiedza;
• skarży się na częste bóle głowy, brzucha, ma kłopoty ze snem, krzyczy lub płacze w nocy;
• domaga się od rodziców dodatkowych pieniędzy.

            Wskazówki pozwalające zidentyfikować sprawcę:
• są starsi, silniejsi lub bardziej sprawni fizycznie od swoich ofiar;
• są aktywni i energiczni, starają się dominować nad otoczeniem i próbują podporządkować sobie innych;
• są impulsywni, łatwo wpadają w gniew, często są napięci lub sfrustrowani;
• nie przestrzegają norm i reguł;
• często wpadają w tzw. złe towarzystwo, dość wcześnie zaczynają pić alkohol, popełniają kradzieże i wchodzą w konflikty z prawem;
• często się buntują, występują przeciw dorosłym, chociaż mogą też bać się silniejszych od siebie;
• mają opinię twardych, nie przejawiają wstydu, poczucia winy i empatii wobec innych;
• są raczej pewni i zadowoleni z siebie;
• im są starsi, tym bardziej mają negatywny stosunek do szkoły i tym gorsze oceny;
• zazwyczaj mają grupę osób, wśród których cieszą się popularnością.

            Problemy i zaburzenia u dzieci oraz młodzieży spowodowane przez przemoc rówieśniczą:

 uszkodzenia ciała;
 zaburzenia lękowe, w tym fobia szkolna;
 znaczne obniżenie samooceny i poczucia własnej wartości (czują się upokorzone, poniżone, gorsze i mogą nabrać przekonania, że same są temu winne);
 depresje;
 próby samobójcze i samobójstwa dokonane;
 zaburzenia psychosomatyczne (np. bóle brzucha, wymioty, bóle głowy, bóle mięśni, trudności z zasypianiem);
 zachowania „wyładowujące” (nagłe gwałtowne reakcje, często agresywne, wynikające z bezradności i desperacji);
 używanie środków psychoaktywnych – leków nasennych i uspokajających, alkoholu, narkotyków (dla obniżenia lęku, napięcia i poprawy nastroju);
 pogorszenie osiągnięć w nauce (silne emocje utrudniają skupienie się na nauce);
 częste zwolnienia lekarskie lub wagary (umożliwiają unikanie przykrości przez pewien czas).

            Umiejętności uznawane za kluczowe w zapobieganiu agresji (z perspektywy sprawcy):
 umiejętność rozwiązywania problemów;
 umiejętność podejmowania decyzji;
 umiejętność kontrolowania impulsów i radzenia sobie z gniewem;
 umiejętność oceniania swoich zachowań i samowzmacniania (umiejętność dostrzegania zmian w swoim zachowaniu i pozytywnych zmian w reakcji osób z otoczenia, co działa jak wzmocnienie);
 empatia;
 umiejętność patrzenia na problem z perspektywy innych osób, w tym oponentów;
 umiejętność negocjowania.

            Jak chronić dziecko przed przemocą – rola rodziców. Oto kilka ważnych umiejętności, na kształtowanie których warto poświęcić czas i uwagę:

• budowanie relacji z rówieśnikami, zawieranie przyjaźni;
•  asertywność;
• odporność na przeciwności losu.

Jeśli jednak rodzice odkryją, że ich dziecko doświadcza przemocy w szkole, należy:

• nie ignorować problemu,
• zachęć dziecko do opowiedzenia o sytuacji i o swoich uczuciach,
• starać się zachować spokój przy dziecku, kontrolować swoje emocje,
• zapytać dziecko, jakie ma pomysły na rozwiązanie problemu,
• pomóc dziecku wymyślić różne, pełne poczucia humoru odpowiedzi na wyśmiewanie,
• zapewnić dziecko o swojej miłości i chęci pomocy,
• postarać się nawiązać konstruktywną współpracę z wychowawcą (umów się na rozmowę, daj czas wychowawcy, aby podjął działania),
• jeśli sytuacja nie poprawia się, nie ustawać w wysiłkach – nawiązać współpracę z pedagogiem, a w dalszej kolejności z dyrektorem szkoły,
• jeśli to potrzebne – zapewnić swojemu dziecku wsparcie psychologiczne w instytucjach pozaszkolnych.

na podstawie bibliografii opracowała: psycholog Adriana Kruczyńska

 

BIBLIOGRAFIA:

1. Borkowska. A., Szymańska J., Witkowska M., (2012), Przeciwdziałanie agresji i przemocy
     w szkole, Poradnik dla nauczycieli, Warszawa: ORE.

2. Olweus D., (1998), Mobbing. Fala przemocy w szkole. Jak ją powstrzymać?, Warszawa:
    Wydawnictwo Jacek Santorski & CO.

3. Pyżalski J., (2012), Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania
    młodzieży, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

4. Czemierowska – Koruba E., (2015), Agresja i przemoc w szkole, czyli co powinniśmy wiedzieć
    by skutecznie działać, Warszaw: ORE.

5. Garstka T., (2015), Zapobieganie agresji w szkole, Metody organizacji codziennej pracy
    wychowawczej, Warszawa: ORE.

6. Węgrzynowska J., (2016), Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka Vol. 15 Nr 1, Dzieci                  doświadczające przemocy rówieśniczej,  Stowarzyszenie „Bliżej Dziecka”.